Πέτρος Κρυσταλάκος
Πτώση κατά 10,59% (-15,69 εκατ. ευρώ) κατέγραψαν τα αθροιστικά προ φόρων κέρδη των 10 μεγαλύτερων ομίλων και εταιρειών του κλάδου των σούπερ μάρκετ το 2008 σε σύγκριση με το 2007, για να περιοριστούν σε 132,43 εκατ. ευρώ, ύστερα από αξιόλογη διεύρυνση των καθαρών πωλήσεών τους κατά 7,68% (+604,53 εκατ. ευρώ). Το στοιχείο αυτό προκύπτει από την επεξεργασία των ισολογισμών των εν λόγω επιχειρήσεων, στο πλαίσιο της έκδοσης «Πανόραμα των Ελληνικών Σούπερ Μάρκετ 2009», όπου παρουσιάζονται αναλυτικά οι εξελίξεις των οικονομικών μεγεθών του κλάδου για το 2008, βάσει δείγματος 74 εταιρικών ισολογισμών.
Τις εξελίξεις επηρέασε δυσμενώς η υποχώρηση κατά 9,02 εκατ. ευρώ της κερδοφορίας του ομίλου Α-Β Βασιλόπουλος -παραμένοντας, όμως, η μεγαλύτερη, σε απόλυτες αξίες (40,98 εκατ. ευρώ), μεταξύ αυτών- πτώση που αντιστοιχεί στο 57,48% της καθαρής συνολικής μείωσης των προ φόρων κερδών των 10 μεγαλύτερων σε κύκλο εργασιών ομίλων και εταιρειών. Την ισχυρή προ φόρων κερδοφορία 25,16 εκατ. ευρώ (+1,03%) της Καρφούρ Μαρινόπουλος υποβοήθησαν σημαντικά τα καθαρά διάφορα (οργανικά) έσοδα 9,65 εκατ. ευρώ, παρά την ύπαρξη αξιόλογων χρεωστικών τόκων και συναφών εξόδων 13,67 εκατ. ευρώ (-2,15%).
Παρά την ευπρόσδεκτη βελτίωση κατά 48,35% των προ φόρων αποτελεσμάτων του ομίλου Πέντε στην παρελθούσα χρήση, αυτά παραμένουν σε αρνητικό πεδίο, όπως και στην περίπτωση της Dia, οι προ φόρων ζημίες της οποίας διευρύνθηκαν κατά 195,98%, για να επιδεινωθούν σε 8,45 εκατ. ευρώ στο τέλος 2008.
Οι 74 υπό εξέταση εταιρείες του κλάδου εμφάνισαν οριακά αμετάβλητη (-0,97%) προ φόρων κερδοφορία, η οποία διαμορφώθηκε στα 170,06 εκατ. ευρώ, γεγονός που περιόρισε σε 77,87% (από 86,26%) το επί του συνόλου μερίδιο των κερδών των 10 μεγαλύτερων επιχειρήσεων. Το καθαρό προ φόρων περιθώριο των τελευταίων υποχώρησε σε 1,56% (από 1,88% το 2007), καταγράφοντας μεγαλύτερη πτώση, σε σύγκριση με τον αντίστοιχο περιορισμό του καθαρού περιθωρίου για το σύνολο των υπό εξέταση εταιρειών (1,66%, από 1,81%). Μεταξύ των 10 ηγετών του κλάδου, τον υψηλότερο αντίστοιχο δείκτη κατέγραψαν η Μετρό (3,80%, από 3,50% το 2007) και ο όμιλος Πέντε (3,66%, από 4,12%).
Με το επί συνόλου παθητικού μερίδιο των ιδίων κεφαλαίων να ποικίλλει σημαντικά στο τέλος του 2008 μεταξύ 2,57% (Dia) και 47,56% (όμιλος Πέντε), την κορυφαία προ φόρων αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων πραγματοποίησε ο όμιλος Μασούτης (32,62%, από 35,35%), τον οποίο ακολούθησε ο όμιλος Α-Β Βασιλόπουλος (30,17%, από 44,15%). Ο συνδυασμός του περιορισμού της κερδοφορίας των 10 μεγαλύτερων επιχειρήσεων (ομίλων και εταιρειών) το 2008 κατά 10,59%, με την αύξηση των ιδίων κεφαλαίων τους κατά 12,15% (βλ. παρακάτω), προκάλεσε, βεβαίως, την αξιόλογη υποχώρηση σε 12,13% (από 15,22%) της αποδοτικότητας της καθαρής τους θέσης. Αυτή διαμορφώθηκε σε υψηλότερο επίπεδο (13,58%, από 15,56%) για το σύνολο των 74 υπό εξέταση εταιρειών.
Οριακή βελτίωση σε 22,18% (από 21,95%) παρουσίασε για το 2008 το συνολικό μικτό περιθώριο των 10 μεγάλων, με την αντίστοιχη κερδοφορία να βελτιώνεται κατά 8,81%, εν μέσω ανόδου των αθροιστικών καθαρών πωλήσεών τους στα 8,48 δισ. ευρώ (+7,68%).
Ενίσχυση των εξόδων λειτουργίας διάθεσης
Η ένταση του ανταγωνισμού στον κλάδο αποτυπώνεται, μεταξύ άλλων, και στην ενίσχυση των εξόδων λειτουργίας διάθεσης των 10 μεγάλων κατά 10,75% στην παρελθούσα χρήση, που «ευθύνονται» για το 85,11% της ανόδου των συνολικών τους δαπανών κατά 164,66 εκατ. ευρώ (+10,56%). Το λειτουργικό περιθώριο των εξεταζόμενων 10 επιχειρήσεων περιορίστηκε σε 1,86% (από 2,16%) και, πλέον, βρίσκεται στο επίπεδο του συνόλου του δείγματος (1,87%, από 2,02% το 2007).
Το 2008, η Dia πραγματοποίησε το τρίτο μεγαλύτερο συνολικό μικτό περιθώριο μεταξύ των 10 μεγαλύτερων σε κύκλο εργασιών ομίλων και εταιρειών (23,89%), αλλά η αναλογία των συνολικών της δαπανών ως προς τις πωλήσεις ανήλθε στο κορυφαίο -μεταξύ αυτών- ποσοστό 26,06% (από 25,20% το 2007). Τελικά, η Dia, η Μάκρο και ο όμιλος Ατλάντικ ήταν το 2008 ζημιογόνοι ήδη από το επίπεδο των λειτουργικών τους αποτελεσμάτων. Αν η Μάκρο απέφυγε τελικά την πραγματοποίηση προ φόρων ζημιών για το 2008, αυτό το οφείλει κυρίως στην αντιστροφή προβλέψεων προηγουμένων χρήσεων αξίας 3,48 εκατ. ευρώ (από 840,14 χιλ. ευρώ το 2007). Μεταξύ των 10 μεγάλων, το κορυφαίο λειτουργικό περιθώριο στην παρελθούσα χρήση καταγράφηκε από την Καρφούρ Μαρινόπουλος (3,86% από 4,08%).
Η διεύρυνση κατά 21,99% των εξόδων διοικητικής λειτουργίας της Μετρό ήταν η δυναμικότερη μεταξύ των 10 μεγάλων, έχοντας προφανώς επηρεαστεί σημαντικά από την έναρξη λειτουργίας -το 2008- του μεγαλύτερου, μέχρι στιγμής, κέντρου logistics στον κλάδο των σούπερ μάρκετ.
Αν και σε απόλυτες αξίες τα κορυφαία διοικητικά έξοδα (73,46 εκατ. ευρώ) κατέγραψε η μεγαλύτερη των υπό εξέταση εταιρειών, Καρφούρ Μαρινόπουλος, η αναλογία των δαπανών διοικητικής λειτουργίας ως προς τον τζίρο των 10 μεγάλων για το 2008 έλαβε τη μέγιστη τιμή της στις περιπτώσεις του ομίλου Σκλαβενίτη -έχοντας περιοριστεί σε 4,70%, από 4,91%- και της Μάκρο (4,25%, από 4,04%). Στον αντίποδα βρέθηκαν ο όμιλος Πέντε (μόλις 1,37%, από 1,35%) και η Μετρό (1,47%, από 1,31%).
«Δυσβάσταχτος», όπως αποτυπώνεται στις λειτουργικές της ζημίες, είναι ο κορυφαίος μεταξύ των 10
μεγάλων δείκτης εξόδων λειτουργίας διάθεσης προς τον κύκλο εργασιών της Dia (22,48%, από 21,96%), η οποία το 2008 δαπάνησε έξοδα διάθεσης 87,52 εκατ. ευρώ (+4,53%), δηλαδή όσο και η Μετρό (87,54 εκατ. ευρώ), με τη διαφορά ότι η τελευταία πέρυσι παρήγαγε καθαρές πωλήσεις κατά 67,13% ή κατά 261,35 εκατ. ευρώ μεγαλύτερες αυτών της Dia. Μονοψήφιος ήταν και πάλι ο δείκτης εξόδων διάθεσης της Μάκρο (9,79%, από 8,64%).
Επενδύσεις 463,76 εκατ. ευρώ
Οι αξιόλογες νέες επενδύσεις ύψους 463,76 εκατ. ευρώ των 10 μεγαλύτερων επιχειρήσεων για το 2008, έναντι 283,79 εκατ. ευρώ για το 2007, επηρέασαν σε μικρό, μάλλον, βαθμό τις διενεργηθείσες αποσβέσεις, που αυξήθηκαν κατά μόλις 3,18%, σε σύγκριση με το 2007. Εκτός από την επίδραση που έχει στις αποσβέσεις η κατηγορία (το είδος) των παγίων που προστίθενται από νέες επενδύσεις, ο αναγνώστης δεν πρέπει να λησμονεί ότι πέντε εταιρείες ή όμιλοι μεταξύ των 10 μεγάλων δημοσιεύουν τον ισολογισμό και τα αποτελέσματά τους κατά τα διεθνή πρότυπα χρηματο-οικονομικής πληροφόρησης (IAS/IFRS), τα οποία, βεβαίως, προσεγγίζουν τη διαχρονική μεταβολή της αξίας των παγίων με τρόπο σημαντικά διαφορετικό, σε σύγκριση με το ελληνικό γενικό λογιστικό σχέδιο, όπως και με τις φορολογικές αποσβέσεις.
Η επενδυτική ιδιαιτερότητα του συνόλου των 10 εταιρειών κατά το παρελθόν έτος πηγάζει από το γεγονός ότι μόνος του ο όμιλος Α-Β Βασιλόπουλος δαπάνησε κεφάλαια επενδύσεων 189,09 εκατ. ευρώ -το 40,77% του συνόλου των νέων επενδύσεων των 10 μεγάλων- γεγονός που, εν πολλοίς, οφείλεται στην ολοκλήρωση της εξαγοράς της Plus Hellas, αλλά και στην ταχεία αναδιαμόρφωση-ανακαίνιση των 33 καταστημάτων της. Οι κορυφαίες αλυσίδες σούπερ μάρκετ της χώρας -εκτός της Lidl, για την οποία δεν υπάρχουν στοιχεία- δείχνουν να παίρνουν πολύ σοβαρά την πρόκληση του ανταγωνισμού, με δεδομένο ότι οι μισοί από τους 10 μεγάλους επένδυσαν το 2008 κεφάλαια άνω των 30 εκατ. ευρώ έκαστος. Μάλιστα, συνολικά τρεις εκ των δέκα επένδυσαν άνω των 55 εκατ. ευρώ (όμιλος Βασιλόπουλος 189,09 εκατ. ευρώ, Καρφούρ Μαρινόπουλος 62,49 εκατ. ευρώ και όμιλος Βερόπουλος 55,93 εκατ. ευρώ).
Αναζητώντας τις πηγές χρηματοδότησης των νέων επενδύσεων, διαπιστώνουμε πως τα ίδια κεφάλαια κατέγραψαν αξιόλογη άνοδο κατά 12,15% (+118,27 εκατ. ευρώ) -για να ανέλθουν σε 1,09 δισ. ευρώ- η οποία όμως πηγάζει σε ποσοστό 32,62% από την άνοδο της καθαρής θέσης (+38,58 εκατ. ευρώ ή +32,62%) του ομίλου Σκλαβενίτης, προερχόμενη, με τη σειρά της, κατά 83,25% από την απ’ ευθείας καταχώριση στα ίδια κεφάλαια αναβαλλόμενου φόρου 32,11 εκατ. ευρώ εξ υπεραξίας, που προέκυψε μετά την πώληση και επαναγορά (sale and lease-back) ακινήτων του έναντι 190 εκατ. ευρώ. Επισημαίνεται ότι τα ίδια κεφάλαια των εταιρειών του κλάδου, ιδίως των μεγαλύτερων, συχνά ωφελούνται από μία πολιτική αυτό-χρηματοδότησης της ανάπτυξής τους, μέσω της διανομής μικρού μέρους των κερδών τους υπό τη μορφή μερίσματος. Το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων των 74 υπό εξέταση εταιρειών αυξήθηκε το 2008 κατά 13,42% (+148,16 εκατ. ευρώ), για να ανέλθει σε 1,25 δισ. ευρώ.
Αύξηση του καθαρού δανεισμού
Μεταξύ των 10 μεγάλων, στο τέλος 2008, η Μετρό, η Μάκρο, ο όμιλος Πέντε και η Dia συνέχιζαν να εμφανίζουν μηδενικό βραχυπρόθεσμο ή/και μακροπρόθεσμο δανεισμό. Εκ των υπολοίπων έξι, η Καρφούρ Μαρινόπουλος (-3,23%) και ο όμιλος Σκλαβενίτης (-3,63%) κατέγραψαν μικρή υποχώρηση του συνόλου του δανεισμού τους, αν και για την πρώτη ο καθαρός δανεισμός κατέγραψε άνοδο 7,42% (+9,61 εκατ. ευρώ).
Η μεγάλη, λοιπόν, άνοδος κατά 24,67% (ή κατά 185,33 εκατ. ευρώ) του συνολικού δανεισμού των 10 μεγάλων ομίλων και εταιρειών το 2008 οφείλεται στους λοιπούς τέσσερις ομίλους: Βερόπουλος, Ατλάντικ, Μασούτης και Α-Β Βασιλόπουλος. Επισημαίνεται ότι ο καθαρός δανεισμός των 10 μεγάλων αυξήθηκε ακόμα δυναμικότερα, για να ανέλθει σε 712,91 εκατ. ευρώ (+47,77%).
Στον όμιλο Βασιλόπουλος αντιστοιχεί το 72,09% (ή 133,60 εκατ. ευρώ) της καθαρής ανόδου του συνόλου δανεισμού των 10 μεγάλων. Η μεγάλη αυτή συμμετοχή προέκυψε τόσο λόγω του πενταετούς κοινού ομολογιακού δανείου 80 εκατ. ευρώ που συνήψε τον Μάιο 2008 -με κύριο σκοπό την εξαγορά της Plus Hellas- όσο και του υπερ-16πλασιασμού των βραχυπροθέσμων τραπεζικών του υποχρεώσεων σε 57,10 εκατ. ευρώ. Οι εξελίξεις αυτές επηρέασαν καταλυτικά την κεφαλαιακή διάρθρωση του ομίλου Βασιλόπουλος, του οποίου ο δείκτης ξένων προς ίδια κεφάλαια επιδεινώθηκε σε 3,28 (από 2,53). Οι προαναφερθείσες εξελίξεις στην καθαρή θέση του ομίλου Σκλαβενίτη συνέδραμαν στη θεαματική βελτίωση του ίδιου δείκτη του σε 5,88 (από 9,43).
Ειδική περίπτωση αποτελεί η Dia, η οποία στο τέλος του 2008 κατέγραφε ίδια κεφάλαια μόλις 2,77 εκατ. ευρώ, αξία που αντιστοιχούσε στο 18,30% του μετοχικού της κεφαλαίου, τα οποία την κατέτασσαν στην 29η αντίστοιχη θέση μεταξύ των 74 εταιρειών του δείγματος. Στην κατάσταση αυτή οδήγησαν τα επαναλαμβανόμενα αρνητικά ετήσια αποτελέσματα, με το σωρευμένο υπόλοιπο ζημιών χρήσεων εις νέο στο τέλος του 2008 να επαρκεί για να «εξουδετερώσει» το 83,43% του μετοχικού της κεφαλαίου. Η σχέση ξένων προς ίδια κεφάλαια επιδεινώθηκε στο μη βιώσιμο επίπεδο του 37,19 (από 9,35 στο τέλος 2007). Μεταξύ των 6 μεγάλων ομίλων και εταιρειών που παρουσίασαν θετικό καθαρό δανεισμό, την υψηλότερη μόχλευση συνολικών κεφαλαίων κατέγραφε στο τέλος της παρελθούσης χρήσης ο όμιλος Σκλαβενίτη (32,28%, από 32,03%).
Σε πτώση ο χαμηλός δείκτης άμεσης ρευστότητας
Σε έναν κλάδο που διαθέτει το αξιοζήλευτο προνόμιο να συναλλάσσεται στη βάση των μετρητών -ακόμα και αν οι ημέρες είσπραξης των απαιτήσεων από πληρωμές με πιστωτικές κάρτες σε κάποιες περιπτώσεις προσεγγίζουν την εβδομάδα- δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι το σύνολο των κάθε λογής απαιτήσεων των 10 μεγάλων ομίλων και εταιρειών αντιστοιχεί μόλις στο 18,15% (από 16,63% το 2007) του συνόλου των πιστώσεων που τους χορηγεί η αγορά. Η αύξηση των αποθεμάτων των 10 μεγάλων κατά 10,89% (+93,47 εκατ. ευρώ) εν μέρει αποδίδεται στη σημαντική προσθήκη επιφάνειας πωλήσεων λόγω ίδρυσης νέων καταστημάτων, αλλά και στην άνοδο των πωλήσεων (+7,68%).
Τα αποθέματα αύξησαν τη συμμετοχή τους στο σύνολο κυκλοφορούντος ενεργητικού σε 60,54% (από 57,28%), εξέλιξη που, σε συνδυασμό με τη συγκριτικά βραδύτερη διεύρυνση του συνόλου των βραχυπροθέσμων υποχρεώσεων (Β/ΥΠ: +7,69%, Αποθέματα: +10,89%), προκάλεσε την υποχώρηση του χαμηλότατου δείκτη άμεσης ρευστότητας του κλάδου σε 0,23 (από 0,25). Ο περαιτέρω περιορισμός των μικρότερων -μεταξύ των 10 μεγάλων- ημερών αποθεμάτων της Μάκρο (σε 32, από 38), σε συνδυασμό με την υποχώρηση των αποθεμάτων της, ταχύτερα από την πτώση των βραχυπροθέσμων υποχρεώσεών της (-11,44%, έναντι -6,89%), βελτίωσε τον δείκτη άμεσης ρευστότητάς της σε επίπεδο τουλάχιστον διπλάσιο των κορυφαίων ανταγωνιστών της.
Οι νέες, μεγάλες επενδύσεις σε περιφερειακά κέντρα logistics από τις μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ δεν μπορεί παρά να οδηγήσουν σταδιακά, μεταξύ άλλων, σε αύξηση της κυκλοφοριακής ταχύτητας των αποθεμάτων της, οι ημέρες των οποίων αυξήθηκαν σε 51 (από 49) το 2008. Τελικά, η διαφορική πίστωση -ύστερα από αναπροσαρμογή των ημερών πιστώσεων για ΦΠΑ- των 10 μεγάλων διαμορφώθηκε σε 53 (από 56 ημέρες), ενώ σε αξία η διαφορική πίστωση κατέγραψε οριακή άνοδο 0,58%, για να περιοριστεί στο 14,12% (από 15,11%) του τζίρου τους.
Επισημάνσεις
Για την εξαγωγή ασφαλέστερων συμπερασμάτων, ο αναγνώστης οφείλει να λάβει υπόψη του τα ακόλουθα:
α) Η παρούσα ανάλυση δεν περιλαμβάνει σε κανένα σημείο της τις εν Ελλάδι εργασίες του ομίλου Lidl, ενός εκ των αδιαμφισβήτητων ηγετών του ελληνικού λιανεμπορίου, καθώς στην Ελλάδα λειτουργεί με τη μορφή Ομορρύθμου Εταιρείας και, κατά συνέπεια, δεν δημοσιεύει ισολογισμό και αποτελέσματα.
β) Λόγω αναμορφώσεων και ανακατατάξεων λογαριασμών ισολογισμού και αποτελεσμάτων χάριν ακριβείας, ομοιογένειας και συγκρισιμότητας, τα δημοσιευόμενα στην παρούσα μελέτη στοιχεία της χρήσης 2007 δεν ταυτίζονται σε όλες τις περιπτώσεις με τα στοιχεία 2007 της ίδιας περυσινής έκδοσης.
γ) Αν και η Μετρό ΑΕΒΕ δημοσίευσε πρώτη φορά ενοποιημένο ισολογισμό, με έναρξη από τις οικονομικές καταστάσεις 2008, αυτός δεν περιλαμβάνει συγκριτικά στοιχεία της χρήσης 2007, με αποτέλεσμα στην παρούσα ανάλυση των 10 μεγάλων ομίλων και εταιρειών να εμφανίζονται τα στοιχεία του εταιρικού ισολογισμού της εταιρείας.
δ) Ο όμιλος Σκλαβενίτης παρείχε πλήρη πρόσβαση στις αναλυτικές ετήσιες οικονομικές του καταστάσεις για το 2008, οι οποίες για δεύτερη φορά συντάχθηκαν κατά τα διεθνή πρότυπα χρηματο-οικονομικής πληροφόρησης (IAS/IFRS). Σε αυτές, η απουσία ανάλυσης των ενοποιημένων λογαριασμών αποτελεσμάτων οδήγησε σε έμμεση εξαγωγή διαφόρων στοιχείων εσόδων και εξόδων για το 2007. Ιδιαίτερα, δε, για τα έξοδα διοίκησης και διάθεσης, εφαρμόστηκε η διαθέσιμη επί συνόλου αναλογία των αντίστοιχων δαπανών των εταιρικών αποτελεσμάτων για το 2007.
ε) Από τους 10 μεγάλους ομίλους και εταιρείες, οικονομικές καταστάσεις 2008 κατά IAS/IFRS συνέταξαν οι εξής 5: Καρφούρ Μαρινόπουλος, 'Αλφα-Βήτα Βασιλόπουλος, Σκλαβενίτης, Ατλάντικ και Μασούτης.
Πρέπει να σημειωθεί πως οι τύποι των ισολογισμών, βάσει των οποίων γίνεται η ανάλυση είναι, ανά εταιρεία, οι εξής:
- Καρφούρ Μαρινόπουλος ΑΕ-Εταιρείας
- 'Αλφα-Βήτα Βασιλόπουλος ΑΕ-Ενοποιημένος: Α-Β Βασιλόπουλος ΑΕ, ΕΝΑ ΑΕ, Εταιρεία Συμμετοχών & Εμπορίας Τροφίμων ΜΕΠΕ & Σια ΕΕ, PL Logistics Center, Διανομές-Αποθηκεύσεις-Logistics ΑΕ
- Ι. & Σ. Σκλαβενίτης ΑΕΕ-Ενοποιημένος: Ι. & Σ. Σκλαβενίτης ΑΕΕ, Παπαγεωργίου ΑΕ
- Αφοί Βερόπουλοι ΑΕΒΕ-Ενοποιημένος: Αφοί Βερόπουλοι ΑΕΒΕ, Χαλκιαδάκης ΑΕ, Ψυγεία Αθηνών ΑΕ, Veropoulos DOOEL/Σκόπια, Veropoulos DOO/Βελιγράδι, Αχαϊκά Κτίρια Επενδύσεων ΑΕ, Τροφίνο ΑΕ, Αστήρ ΑΕ
- Μετρό ΑΕΒΕ-Εταιρείας
- Ατλάντικ Σούπερ Μάρκετ ΑΕ-Ενοποιημένος: Ατλάντικ Σ/Μ ΑΕΕ, Βήτα Πι ΑΕ, Κυψέλη ΑΕ
- Διαμαντής Μασούτης ΑΕ Σ/Μ-Ενοποιημένος: Δ. Μασούτης ΑΕ Σ/Μ, Δ. Μασούτης Δυτ. Θεσσαλονίκης ΑΕ
- Μάκρο Κας & Κάρυ ΧΑΕΕ ΑΕ-Εταιρείας
- Πέντε ΑΕΕ-Ενοποιημένος: Πέντε AE, Αργώ ΑΕE
- Dia Hellas-ΑΕ Εταιρείας
